Russian Army Belt – Ma Xiaoli

Qin, een Chinese luitenant-kolonel aan de Russische grens, heeft al jaren een vriendschappelijke competitie met Boris, de Russische kolonel aan de overkant. Als de relaties in de loop der decennia wat ontdooien, houden de twee legers af en toe een gezamenlijke oefening, wat de verhoudingen nog wat verder verdiept maar ook de verschillen zichtbaarder maakt.

Chinese en Russische soldaten op een gezamenlijke oefening.
Foto van hier, via Google.

Tegen die achter-grond is dit een parabel over cultuurverschillen: mensen uit verschil-lende landen pakken dingen verschillend aan en reageren verschillend op dingen, en zo hoort het ook. We moeten elkaars verschillen aanvaarden zonder onszelf minder te vinden. Wij zijn wij en zij zijn zij en zo is het goed. Soms pakken de Russen iets dom aan en komen de Chinezen te hulp, dan weer reageren de Russen ergens juist heel goed op terwijl de Chinezen niet die mogelijkheid hebben. Qin vindt de Russische legerriem mooier dan de Chinese, maar ziet opeens de schoonheid en waarde van de Chinese riem in als Boris graag wil ruilen: we moeten onze eigen dingen op waarde weten te schatten.

Ma Xiaoli ging schrijven na een carrière van dertig jaar in het leger, aldus het toelichtende tekstje, en zo krijgen we een verhaal dat nadrukkelijk literair is en zich al even nadrukkelijk afspeelt in het Chinese leger. Hoe zou je dat genre noemen, legerliteratuur? Militaire literatuur? De Chinese literatuur heeft meer van dit soort niches: Liu Qingbangs ‘Pigeon’ (Pathlight oktober 2015, vertaald door Rachel Henson) dat zich afspeelt in een kolenmijn, geschreven door een schrijver die inderdaad die achtergrond heeft. Yan Lianke’s Dien het volk: ook een verhaal van een schrijver uit het leger, dat zich afspeelt in het leger. A Yi’s literatuur over misdaad – geen thrillers of whodunits, maar verhalen die zich afspelen in het milieu van politiemensen en/of misdadigers – terwijl A Yi zelf politieman is geweest. In de Nederlandse literatuur komt dit voor zover ik weet bijna niet voor, terwijl het volgens mij een verrijking is. Ik weet niet of mensen die het leger, de mijn of de politie van nabij kennen zulke literatuur extra fijn vinden, maar de lezer die die werelden niet kent leert er iets meer door en het verhaal zelf wordt geloofwaardiger (en rijker) doordat de auteur deze wereld van binnenuit kent.

Verhaal: ‘Russian Army Belt’, door Ma Xiaoli, vertaald door Philip Hand, in Pathlight Autumn 2015.

De taal van Sheng Keyi in Meisjes uit het noorden

Ik ben Meisjes uit het noorden van Sheng Keyi aan het lezen. Een recensie/verslag volgt, als ik het uit heb, maar ik kan alvast iets zeggen over de taal. Sheng Keyi heeft een enorme lol met het Chinees, ze speelt ermee, de taal huppelt werkelijk over de regels. Ze gebruikt een spreekwoord (chengyu), keert hem dan om, knipt hem nog eens in tweeën. Ze gooit er een gewone zin in, en herhaalt die dan een regel verderop in een heel andere betekenis. Ze rekt haar metaforen op tot ongelooflijke proporties, zodat ze een beetje belachelijk worden maar nog steeds kloppen als een bus.

Hoofdpersoon Qian Xiaohong en haar collega, op wie ze een oogje heeft, zijn aan het overwerken. Het is al laat. Dan valt het licht uit. De collega wil het lichtknopje proberen en treft Qian Xiaohong, die ernaast op de loer ligt. En dan volgt dit dialoogje (zonder aanhalingstekens), met letterlijke vertaling:

灯坏了。 Het licht is kapot.
我看看。 Ik kijk even.
看也坏了。 Kijken toch kapot.
坏了也看。 Kapot toch kijken.
那你看了。 Kijk dan maar.
我不看了。 Ik kijk niet meer.

(En dan gaan ze met elkaar naar bed, natuurlijk, in het donker.)

In meer natuurlijk Nederlands krijg je iets als:

Het licht is kapot.
Laat me even kijken.
Als je kijkt is het nog steeds kapot.
Als het kapot is, wil ik nog steeds kijken.
Nou, kijk dan maar.
Nee hoor, laat dan maar.

Een andere mooie, die zich iets makkelijker laat vertalen (maar nog steeds in het Chinees iets mooier is). Over een vriend van Xiaohong die een drieling krijgt:

朱大常运气好，老婆一口气生了三个儿子，朱大常老婆运气不好，一口气生下三个。
Zhu Dachang had geluk, zijn vrouw baarde in één keer drie zonen. Zhu Dachangs vrouw had pech, ze moest in één keer drie kinderen baren.

Heerlijk boek, dus. Helaas nog niet in het Nederlands vertaald. Er is wel een Engelse editie, Northern Girls, vertaald door Shelly Bryant.

Besproken: Sheng Keyi 盛可以, Meisjes uit het noorden 《北妹》 (Tianjin 天津: Tianjin Renmin Chubanshe 天津人民出版社, 2011).

Jiayang Fan over Yan Lianke in The New Yorker

Afgelopen oktober verscheen in de New Yorker een lang artikel over Yan Lianke, de ‘meest verboden schrijver van China’. Het is een bijzonder goed artikel: journaliste Jiayang Fan reist met Yan mee naar zijn geboortestad in de provincie Henan, waar de schrijver haar voorstelt aan zijn familie en rondleidt door zijn geboortedorp.

Yan en zijn broer, gepensioneerd postbode, boden aan me het dorp te laten zien. Ik vroeg of we de simpele aarden hut konden bekijken waar Yan was geboren, en ze brachten me naar een raamloze betonnen doos met een golfplaten dak. Het oude huis was afgebroken, vertelde Yan, maar het verhaal van hoe dat zo gekomen was, was een leerzame parabel. Een jaar of tien geleden had hij het willen kopen, maar de eigenaar, een boer, hield het af, en hoe meer geld Yan bood, hoe onwilliger de boer werd. Op een dag zag een buurman dat de grond rond de hut helemaal was omgespit. Yan begreep dat de boer doordat hij steeds hogere bedragen bood, was gaan geloven dat er kostbaarheden begraven moesten liggen. Geredeneerd volgens de logica van zhan pianyi, altijd willen profiteren van anderen, kon het niet anders of Yan probeerde hem af te zetten en hij zou wel gek zou zijn om te verkopen voordat hij had ontdekt wat een onbewoonbare aarden hut zo waardevol maakte. De Culturele Revolutie had een hele generatie beroofd van het concept ‘emotionele waarde’.

Omslag van Dien het volk,
vertaald door Mark Leenhouts
(Podium, 2007).

Yan heeft intussen zowel in China als erbuiten allerlei prijzen gewonnen, hij is twee keer genomineerd voor de Man Asian Literary Prize en hij wordt genoemd voor de Nobelprijs voor Literatuur. In Henan is hij wereldberoemd, ook al heeft bijna niemand daar zijn boeken gelezen. (‘“Wat heeft het voor zin,” zegt zijn broer. “Het gaat me toch boven de pet.”’) En sommige van de boeken van zijn hand die in het westen het bekendst zijn, zoals Dien het volk, A Dream of Ding Village en The Day the Sun Died, zijn in China niet te koop door de censuur.

Jiayang Fan schrijft hoe bij een bezoek aan de VS Yans Amerikaanse uitgever Morgan Entrekin hem vraagt naar de politieke situatie in China.

Yan schudde het hoofd en antwoordde dat het hem steeds meer aan de Culturele Revolutie deed denken.
Entrekin zette grote ogen op. ‘Zo erg kan het toch niet zijn,’ zei hij.
Yan legde uit dat hij, vooral sinds vorig jaar de limiet op het aantal termijnen voor een president was afgeschaft [en Xin Jinping dus onbeperkt president kan blijven], een geleidelijke achteruitgang zag, met name op gebied van vrijheid van meningsuiting. Niet alleen had hij meerdere malen een nieuw boek niet kunnen publiceren, uitgevers wilden zijn oudere titels ook niet meer distribueren: ‘Alles waar Yan Lianke op staat, wordt zonder onderscheid van de plank gehaald.’
Even was het stil.
‘Maar buiten China krijg je erkenning voor je talent!’ zei Entrekin, in een poging de sfeer te redden.
‘Elk jaar als de winnaar van de Nobelprijs voor Literatuur wordt bekendgemaakt, wordt er iemand naar mijn huis gestuurd om op me te passen, voor geval opeens de hele internationale pers op me af komt en ik iets onbehoorlijks zeg,’ zei Yan. ‘En het ergste is dat ze speciaal mijn beste vriend sturen. Maar dat is natuurlijk gewoon slim: niemand die beter toezicht op je kunnen houden dan de mensen die je het meest na staan.’

Goed artikel dus, ga het maar eens lezen.

Shorbulak - Zhang Xianliang

Filmposter voor Shorbulak, 1984.

In 2004-2005 studeerde ik in Taiwan en volgde ik lessen Hedendaagse Chinese literatuur. Ons klasje van vijf, zes gevorderde buitenlandse studenten las onder leiding van lerares Wu Taoyuan het ene hedendaagse Chinese korte verhaal na het andere en allemaal eindigden ze met treurnis en ellende. Er ging iemand dood, of ze kregen elkaar niet, of iemand bleef midden in de nacht achter bij de spoorlijn, tot onze klas begon te sputteren: we wilden wel eens iets dat goed afliep. Dus toen lazen we 'Shorbulak' en het is inderdaad een hartverwarmend verhaal.

De hoofdpersoon, een vrachtwagenchauffeur in Xinjiang, vertelt ons zijn levensverhaal: afkomstig uit een arm boerengezin in Henan vlucht hij voor de hongersnood om in Xinjiang zijn geluk te beproeven. Hij is een deugdzaam man, beste bedoelingen, een goede daad voor iedereen. Hij heeft de moed om de juiste keuzes te maken: als zijn eerste vrouw van een ander blijkt te houden, is hij verdrietig maar laat hij haar gaan. En uiteindelijk wordt hij voor zijn goede daden beloond met een lieve tweede vrouw en fijn stiefzoontje.

In het hele verhaal komt niet één Oeigoer of Kazakh of andere ethnische minderheid voor, alle personages zijn Han-Chinese pioniers – kolonisten, feitelijk. Het werk van een vrachtwagenchauffeur in deze barre grensgebieden wordt een stuk rooskleuriger gepresenteerd dan het is, want in werkelijkheid moesten die chauffeurs even goed moet uitkijken voor rovers als voor corrupte tolbeambten. ‘Shorbulak’ leest als propaganda. Fijne propaganda, over eerlijke, behulpzame, hardwerkende pioniers die een kale, lege provincie opbouwen en goed voor elkaar zorgen en tevreden zijn met hun eenvoudige leven. Het verhaal is in 1984 zelfs verfilmd.

Tegelijk komen ook de minder mooie aspecten van de recente Chinese geschiedenis wel degelijk voorbij: de hongersnood die volgde op de Grote Sprong Voorwaarts, de Culturele Revolutie, de barre omstandigheden waarin de ‘opgeleide jongeren’ leefden die van de grote steden naar het platteland waren gestuurd. De nadruk ligt op de moed en ijver van de personages, maar eigenlijk is de meeste narigheid die hen overkomt een gevolg van overheidsbeleid of misstanden.

Zhang Xianliang, in Nederland uitgegeven als X.L. Zhang, heeft twintig jaar in strafkampen gezeten en veel van zijn romans spelen zich daar dan ook af. Hij is ook in dit verhaal niet bang om vervelende dingen te noemen, terwijl hij tegelijk een positieve boodschap verkondigt.

Besproken: ‘Shorbulak’, door Zhang Xianliang, vertaald door Anne Sytske Keijser, in Het Trage Vuur nr. 8, september 1999.