De moeder de vrouw: "Mijn moeder" door Zhang Jie

Het stomme van een Boekenweekthema als ‘de moeder, de vrouw’ is dat het vrouwen maar weer eens reduceert tot niets anders dan moeders en het is seksistisch en mopperdemopper don’t get me started. Het mooie van een stom thema als ‘de moeder, de vrouw’ is dat allerlei vrouwen en moeders in de pen geklommen zijn en er al de hele week een hele vracht aan interessante artikelen en boeken uitkomt over alle mogelijke aspecten van het vrouw-zijn en het moederschap in de literatuur.

Omslag van Mijn moeder, vertaald
door Koos Kuipers (De Geus, 1998).

Dus daarom hierbij van mij ook een korte bespreking van een boek van een vrouw over haar moeder: Mijn moeder van Zhang Jie.

Zhang Jie werd geboren in 1937. Al na een paar maanden liet haar vader haar en haar moeder in de steek, zodat ze werd opgevoed door haar moeder in een tijd dat alleenstaande moeders in China nog minder geaccepteerd waren dan nu. Dit heeft ervoor gezorgd dat Zhang een zeer sterke band met haar moeder had. Mijn moeder is een gedetailleerde beschrijving van moeders laatste maanden en haar uiteindelijke dood.

De moeder in het boek is tachtig, ze heeft hersenkanker gekregen en het is niet verrassend dat ze uiteindelijk sterft. Maar Zhang Jie pijnigt zich met de gedachte dat ze in die laatste maanden alles anders had moeten doen: elke beslissing brengt achteraf een ‘had ik nou maar’. Had ik nou maar A in plaats van B, dan had ze nog geleefd. Had ik nou maar niet alleen C maar ook nog D en E, dan was ze langer bij ons gebleven. Mijn moeder heeft alles voor me gedaan, is de verzuchting steeds weer, hoe kan ik haar ooit terugbetalen? Ik schiet op alle fronten tekort!

Het helpt niet dat moeder en dochter elkaar bovendien voortdurend leugentjes om bestwil vertellen om elkaar pijn te besparen of te troosten. En aangezien ze allebei weten dat de ander dit doet, moeten ze alle informatie die ze van elkaar krijgen in twijfel trekken. Steeds als Zhang Jie hoopt dat ze het juiste heeft gedaan, kan dat toch weer op losse schroeven komen te staan als ze gaat twijfelen of haar moeder wel de waarheid sprak en niet probeerde haar te sparen, en had ik nou maar beter opgelet in plaats van mijn moeder te geloven, had ik nou maar…

Het is pijnlijk om te lezen, elke pagina weer is er Zhang Jie’s schuldgevoel. Terwijl ze ongekend veel over heeft voor haar moeder. Ze gaat door roeien en ruiten, loopt alle mogelijke ziekenhuizen en dokters af om de beste zorg te krijgen, ze zoekt achterdeuren, kruipt voor op de wachtlijst… alles voor moeder. Regelmatig voelt ze zich schuldig dat ze ook vaak aan het werk is en tijd doorbrengt met haar man of haar eigen dochter – je krijgt de indruk dat ze het gevoel heeft dat ze alle uren in haar dag, zo niet meer, aan haar moeder zou horen te besteden. Een nobele gedachte, maar als iedereen er zo over zou denken, zou de maatschappij, zelfs de Chinese, krakend tot stilstand komen. Xiaoshun, het idee dat je alles over moet hebben voor je ouders, die je immers het leven hebben geschonken, is een belangrijk Chinees concept. Tegelijk is er niks specifieks Chinees aan om de lat te hoog te leggen en dan jezelf verwijten dat je niet aan je eigen eisen voldoet – dat kunnen we hier ook prima.

Het boek biedt een goed inkijkje in bepaalde aspecten van de Chinese manier van denken. Zoals gezegd ziet Zhang Jie er in dit boek geen been in om haar relaties en contacten aan te wenden om voordeeltjes te halen voor haar moeder of moeder hoger op een wachtlijst te krijgen. Haar gevoelens zijn heel begrijpelijk – uiteraard is niets belangrijker dan je eigen moeder – maar het is interessant om te zien dat ze eigenlijk nergens in overweging neemt dat andere mensen ook moeders hebben. Als ze een keer niet langer aandringt op een bepaald punt, neemt ze zichzelf achteraf kwalijk dat ze te veel aan andere mensen heeft gedacht en te weinig aan haar moeder.

Een zwaar boek, al met al, maar zeer de moeite waard.

Besproken: Mijn moeder: De laatste dagen met mijn moeder door Zhang Jie, vertaald door Koos Kuipers (Breda: De Geus, 1998).

Twee nieuwe kinderboeken van Cao Wenxuan

Er is nog maar heel weinig Chinese kinder- of jeugdliteratuur vertaald naar het Nederlands (andersom veel meer, van Annie M.G. Schmidt tot Hans & Monique Hagen), dus het is mooi dat er nu weer twee boeken aankomen van Cao Wenxuan, een van de meest gevierde Chinese kinderboekenschrijvers.

Cao Wenxuan heeft in eigen land al allerlei prijzen gewonnen en kreeg in 2016 de Hans Christian Andersen-prijs voor Brons en Zonnebloem, een verhaal over de vriendschap tussen een arme plattelandsjongen en een meisje uit de stad dat tijdens de Culturele Revolutie naar zijn dorp wordt gestuurd. Dit boek is trouwens nog niet in het Nederlands vertaald, wel in (onder andere) het Engels en het Duits.

Wat is er al wel van Cao verschenen in Nederland: in 2016 De veer bij Clavis en in 2017 drie boeken vertaald uit het Engels. En daar komen nu twee titels bij, ook in de serie Wawa de wondervogel en uitgegeven door Leonon: De zwarte kat en Waar is de baby?, deze keer rechtstreeks uit het Chinees vertaald, door mij.

Omslag van De zwarte kat.

Hoofdpersoon Wawa is een vreemdsoortige vogel die op een dag is neergestreken in Spreeuwenstad en niet meer is weggegaan. Hij weet niet zeker of hij zijn soortgenoten ooit nog zou kunnen terugvinden, maar hij is zich intussen thuis gaan voelen in het stadje en wil er niet meer weg. In De zwarte kat maakt Wawa een nieuw vriendje: een verweesd klein sijsje dat hij als een soort petekind opneemt. Tragiek slaat toe als het sijsje te grazen wordt genomen door de zwarte kat uit de titel, en Wawa besluit tot wraak. Hij maakt het de kat op allerlei manieren flink lastig tot het beest niet meer weet waar ze het zoeken moet.

In Waar is de baby? is Wawa getuige van kinderroof: een snode vreemdeling steelt een baby uit een kinderwagen als er even niemand oplet. Wawa houdt alles scherp in de gaten en weet uiteindelijk de dorpelingen duidelijk te maken wat er gebeurd is en hen naar de baby toe te leiden. En passant heeft hij de snode vreemdeling op weten te sluiten.

Omslag van Waar is de baby?

Best zware kost eigenlijk, was mijn eerste indruk: een dood kameraadje, een ontvoerde baby... En dat blijkt wel te kloppen met Cao’s ideeën over kinderliteratuur: hij wil niet alleen iets simpels zeggen over het dagelijks leven, maar ook moeilijker onderwerpen aan de orde stellen. De verhalen zijn eenvoudig verteld, maar daarom niet minder effectief. Met een paar subtiele zinnen laat Cao in De zwarte kat mooi zien hoe Wawa vaderlijke gevoelens heeft voor het sijsje, en hoe hij aan het eind van het boek zijn grote verdriet om diens dood verwerkt door het sijsje symbolisch te begraven. Tegelijk zijn de wraakacties tegen de zwarte kat fijn slapstickachtig neergezet.

Een ander thema dat me begon op te vallen aan Cao’s werk, voor zover ik het ken, is dat hij graag over vogels schrijft. In de Wawa-boeken natuurlijk, maar ook De veer benadert zijn onderwerp vanuit vogels en zijn bekendste essay (sanwen) 'Crows' filosofeert over alle aspecten van het kraai-dom.

De zwarte kat en Waar is de baby? worden vrijdag 5 april om 16:00 feestelijk gepresenteerd in boekhandel De Vries Van Stockum in Den Haag. Toegang is gratis, meld je van tevoren aan en maak kans op alle boeken van de Wawa-serie.

Besproken werk van Cao Wenxuan:
De Wawa de wondervogel-serie:
– Spreeuwenstad en de piraten, Red de visser en Hoe pak je een adelaar aan?, via het Engels vertaald door Anne-Marie Westra-Nijhuis (Lierderholthuis: Leonon, 2017).
– De zwarte kat en Waar is de baby?, uit het Chinees vertaald door Annelous Stiggelbout (Lierderholthuis: Leonon, 2019).
De veer, uit het Chinees vertaald door Lise Merken (Hasselt: Clavis, 2016).
'Crows', vertaald door Helen Wang, in Pathlight Summer 2015. Ook online te lezen via Read Paper Republic.
Bronze and Sunflower, vertaald door Helen Wang (Londen: Walker Books, 2015).

The Good Dinners - Zhang Chu

Een oude vrouw komt in een klein dorp wonen en leidt daar een onopvallend leven. Ze leert een paar andere vrouwen kennen maar doet niet echt mee met het dorpsleven en -geroddel. Op een dag ziet ze een jongen die blijkbaar door de andere kinderen gepest en uitgesloten wordt. Kort daarna komt hij ‘s avonds als ze in slaap valt haar kliekjes stelen, en zij begint eten speciaal voor hem klaar te maken. Uiteindelijk leggen ze contact. Maar dan worden de dorpelingen boos: de jongen heeft aids, zijn ouders zijn er al aan overleden en ze geloven dat hij besmettelijk is. Intussen wordt langzaam duidelijk dat de oude vrouw in haar vorig leven een beroemde diva was en haar kinderen willen dat ze de rol van beroemde moeder weer komt spelen – waar zij geen trek in heeft.

De jongen woont op een heuvel vlak buiten het dorp, die de oude vrouw eigenlijk niet meer op komt. Als alle antagonisten – de dorpelingen, de zoon – haar komen opjagen, klimt ze, stapje voor moeizaam stapje, toch naar hem toe, omhoog, de lucht en de sterren tegemoet.

In het Chinees wordt de omgeving van het dorp zo omschreven:

麻湾呢，除了村西有块方圆百米的土岗，全然是平地。若是站荒田里环四周，便是由地平线草草勾勒的浑圆。

Letterlijk wordt die tweede zin:

Als je, staande in het veld, om je heen keek, werd je door de horizon om-schetst met een volmaakte cirkel.

Ik zou er denk ik van maken:

Als je in het veld stond en om je heen keek, was de horizon als een volmaakte cirkel om je heen getekend.

Maar de Engelse vertaling is werkelijk subliem:

As for the village itself, it was as flat as could be, bar one hillock at the western edge, maybe one hundred meters in circumference. You could stand out in the fields and the horizon would sketch a perfect circle around you.

Grafheuvel in de buurt van Xi'an. Foto van hier, via Google.

Ik realiseer me, nu ik deze beschrijving nog eens lees, dat de heuvel waarschijnlijk een grafheuvel is van een keizer of ander hooggeplaatst persoon uit vroeger tijden, wat de dood-metafoor nog sterker maakt.

Zhang Chu (Hebei, 1974) is een van de bekendere schrijvers van zijn generatie. Hij werd me een paar jaar geleden getipt als een interessante naam om in de gaten te houden. Voor dit verhaal won hij de Lu Xun-literatuurprijs, een belangrijke Chinese prijs.

Verhaal: ‘The Good Dinners’ door Zhang Chu, vertaald door Roddy Flagg, in Pathlight Autumn 2015.