Van dinosauriërs en mieren – Liu Cixin

Liu Cixin, winnaar van de Hugo-award en bekend van zijn ‘harde’ sciencefiction in de Three Body Problem-trilogie, gooit het in Van dinosauriërs en mieren over een heel andere boeg. In het Krijt ontstaat er een symbiotische relatie tussen de nauwkeurige, maar niet creatieve mieren en de creatieve, maar lompe dino’s, die langzaam uitgroeit tot een samenwerking die beide maatschappijen tot grote hoogten opstuwt.

Dinosaurus.

Liu stapt hier en daar over feitjes heen die hem niet goed uitkomen (in werkelijkheid waren niet alle dino’s groot en lomp, vele waren klein), maar weet de groeiende samenwerking overtuigend op te bouwen. Eerst eten de mieren de etensrestjes tussen de tanden van de dino’s vandaan; wanneer het zo uitkomt, vallen ze ook parasieten in het gebit aan; en als ze op verkenningstocht gaan naar de binnenkant van het dinolichaam breidt hun rol zich uit tot het genezen van ziektes. Op een dag bedenkt een schrijver-dinosaurus dat mieren het schrijfwerk kleiner en preciezer kunnen uitvoeren dan dino’s met hun lompe poten en een nieuwe stap is gezet. Uiteindelijk bouwen de mieren de machines en computers die de dino’s uitvinden.

Maar het kan natuurlijk niet goed blijven gaan: in het Stoomtijdperk breekt er een godsdienstoorlog uit. De mieren plaatsen bommetjes op licht ontvlambare locaties en kruipen via de neus van de dino’s hun hersenen in om hen van binnenuit kort te sluiten, terwijl de dino’s met grof geweld de mierensteden onder de voet lopen. Na een hoop vernietiging en ellende in een oorlog die geen van de partijen kan winnen, komen uiteindelijk de theologen tot een compromis.

De samenwerking wordt weer opgepakt en voor we het weten zijn we duizend jaar verder. Er zijn ruimtereizen, computers en alle andere moderne gemakken. De dino’s hebben zich gesplitst in twee landen (Gondwana en Laurazië) en runnen hun maatschappij op olie en kolen. De mieren zijn nog altijd verenigd en gebruiken zonne- en windenergie.

Dat moet vroeg of laat gaan botsen en dat doet het ook niet: de mieren zien de vernietiging van het milieu en leggen de dino’s een ultimatum op om hun uitstoot en vervuiling drastisch in te perken. De dino’s gaan uiteraard niet akkoord en weer breekt een oorlog uit. Deze keer winnen de mieren met overmacht: ze zijn zo klein dat ze simpelweg niet buiten te houden zijn. (Hier is een beschrijving van een prachtige mieren-bankroof ingevoegd: de onmogelijke roof van een groot bedrag aan mierengeld uit een perfect tegen mieren beveiligde kluis.)

Samenwerkende mieren.

Maar met de overwinning van de mieren is het verhaal nog niet afgelopen: er blijkt nog een Dr Strangelove-scenario te liggen, waarbij de beide dinorijken zich met elk een eigen stukje antimaterie gewonnen uit een meteoriet hebben verzekerd van mutually assured destruction. Dat ontdekken de mieren pas nadat ze de leiders van beide landen op effectieve wijze hebben uitgeschakeld, dus beide wapens gaan af en de aarde wordt vernietigd.

De laatste dinosauriërs zijn daarmee ook van de kaart geveegd, de mieren gaan ondergronds en beginnen al binnen een paar generaties hun speciale kennis en vaardigheden te vergeten. Het is duidelijk dat ze binnen niet al te lange tijd zullen evolueren naar de mieren die we kennen van het terras.

Het idee is enorm origineel: intelligente dinosauriërs die gaan samenwerken met intelligente mieren. Het is geweldig leuk om dan mee te denken over hoe zo’n samenwerking tussen zeer groot en zeer klein eruitziet, welke aanpassingen de beide partijen maken om met elkaar te communiceren en samen te leven en wie er zou moeten winnen als ze elkaar naar het leven staan. Allemaal prachtig uitgewerkt. De uitvindingen en de oorlogvoering van de mieren doet af en toe denken aan Michael Crichton (niet Jurassic Park maar Prey).

Tegelijk heeft Liu duidelijk iets te zeggen over de relatie tussen grootmachten in onze eigen tijd: de VS tegen de USSR in de Koude Oorlog, of misschien toch China tegen het westen tegenwoordig; en de ingewikkelder strijd over energieverbruik, economische groei, milieuvervuiling en klimaatverandering. Saillant is dat een van de voorwaarden die de mieren in hun ultimatum aan de dinosauriërs stellen strenge en verregaande geboortebeperking is: duidelijk geïnspireerd op het éénkindbeleid van China.

Een boeiende novelle. De Engelse vertaling wordt in mei verwacht, het zou mooi zijn als er ook een Nederlandse uitgever interesse zou hebben.

Besproken: Van dinosauriërs en mieren《白垩纪往事》 door Liu Cixin 刘慈欣, verschillende edities.