Een paar boeken over Tian'anmen

Op 4 juni 1989 veegde het Chinese leger met veel geweld het Tian’anmenplein leeg.

Zes weken lang hadden studenten en stedelingen het plein bezet en gedemonstreerd voor meer vrijheid en meer democratie. De studenten boden een petitie aan de regering aan, die niet in ontvangst werd genomen. Sommigen gingen in hongerstaking. Er werd een Godin van de Democratie geconstrueerd op het plein, geïnspireerd op het Amerikaanse Vrijheidsbeeld. Uit alle hoeken van China trokken sympathisanten naar Beijing om de demonstraties te steunen. Ook in andere steden braken protesten uit.

En in de nacht van 3 op 4 juni 1989 trok het leger Beijing binnen, met tanks en andere bewapening, en veegde het plein en de straten leeg. Er vielen vele doden, hoeveel precies is nooit geteld. De Chinese regering heeft nooit erkend dat ze er verkeerd aan heeft gedaan het leger in te zetten tegen haar eigen burgers.

De 'tankman', 4 juni 1989 (het is me niet gelukt de fotograaf te achterhalen).

Op 4 juni aanstaande is dit bloedbad dertig jaar geleden. Daarom hier een aantal boeken die helemaal of zijdelings gaan over deze gebeurtenis. Dit is bij lange na geen uitputtende lijst en de selectie is ook nog eens vrij willekeurig – zie het gewoon als een leesidee in deze periode.

Beijing Coma, door Ma Jian
De verteller ligt in coma sinds het bloedbad op het plein. In zijn herinneringen lezen we over de aanloop naar de demonstraties, de mensen die er een rol in speelden (historische personen treden op onder nauwelijks verhulde pseudoniemen), de gebeurtenissen, het bloedbad zelf. Intussen volgen we ook wat er sindsdien is gebeurd in Beijing: China en de hoofdstad hebben zich snel ontwikkeld, overal schieten nieuwe gebouwen als paddenstoelen uit de grond, en de moeder van de hoofdpersoon wordt met haar comateuze zoon uit haar flatje gezet om plaats te maken voor nieuwe hoogbouw.

Zomer van verraad, door Hong Ying
Dichteres Lin Ying wordt eerst door de regering, dan door haar minnaar verraden als ze op 4 juni over de puinhopen haar huis weer bereikt en daar haar vriend in bed treft met diens echtgenote. Wat volgt is een zoektocht naar (seksuele) bevrijding en identiteit.

Hong Ying zei in het NRC over dit boek:

Ik wilde laten zien wat het voor een vrouw, voor haar lichaam, voor haar gedrag, betekent om in een situatie als die in 1989 te verkeren. Hoe reageert ze als ze alles kwijtraakt, de mogelijkheid om een gezin te stichten, de liefde, de vrijheid. In de jaren voor 1989 was in de kunstwereld en in literaire kringen in Peking eigenlijk heel veel mogelijk, de sfeer was vrij en democratisch, en wanneer een vrouw als Lin Ying dan ziet hoe haar vrienden worden opgepakt of zelfmoord plegen, reageert ze door zelf het genot te zoeken.

Omslag van De vette jaren.

De vette jaren, door Chan Koonchung
Het gaat heel goed met China: de economie groeit als een tierelier, het buitenland bejegent China met respect en iedereen is vreselijk gelukkig. Maar een paar mensen realiseren zich dat er een maand mist uit het collectieve geheugen, een maand die de omslag vormde van moeizaam voortploeteren naar de huidige vette jaren. Langzaamaan ontdekken ze wat er in die maand is voorgevallen en hoe de overheid erin is geslaagd om iedereen te laten vergeten wat er gebeurd is.
De vette jaren wordt gepresenteerd als een toekomstroman, maar handelt duidelijk over hoe zowel de Chinese overheid als de Chinezen omgaan met de bloedbad op het Tian’anmenplein.

Deze boeken kunnen niet in China worden uitgegeven of verkocht: het onderwerp is nog steeds taboe. Binnen China kan alleen heel voorzichtig, heel subtiel naar de gebeurtenissen worden verwezen. Han Han schreef het boek 1988: Ik wil met de wereld praten, waarin een iets oudere buurjongen van de hoofdpersoon in een niet nader genoemd jaar naar een niet nader genoemde grote stad vertrekt. Zhang Yueran schrijft in haar nieuwste roman Cocon over de vader van een van de hoofdpersonen, een professor die op een dag heel optimistisch naar Beijing vertrekt en niet veel later gedesillusioneerd terugkeert. In het jaar daarop, 1990, neemt de vader ontslag maar spreekt hij nog veel met zijn studenten over hun idealen. Voor de goede verstaander zijn de implicaties duidelijk.

Boeken:
Beijing Coma door Ma Jian, vertaald uit het Engels door Harry Pallemans (Amsterdam: Contact, 2009).
Zomer van verraad door Hong Ying, vertaald door Mark Leenhouts (Amsterdam: Meulenhoff, 1997).
De vette jaren door Chan Koonchung, vertaald door Yves Menheere (Utrecht: Signatuur, 2011).
Cocon 《茧》 door Zhang Yueran 张悦然 (Beijing 北京: Renmin Wenxue 人民文学出版社, 2016).
1988: Ik wil met de wereld praten 《1988：我想和这个世界谈谈》 door Han Han 韩寒 (Beijing 北京: Guoji Wenhua 国际文化出版公司, 2010).